Cor Overduin is er de man niet naar om successen zelfgenoegzaam te claimen. Toch zou niemand hem dat kwalijk kunnen nemen als het gaat om box 3, de omstreden vermogensrendementsheffing. Meer dan zeven jaar procedeerde hij, samen met de Bond voor Belastingbetalers, voordat de Hoge Raad oordeelde dat spaarders onterecht belasting hadden betaald over vermeende opbrengsten van hun spaargeld. Na dit zogenoemde kerstarrest van eind 2021 kregen zo’n 60.000 spaarders hun te veel betaalde belasting terug van de fiscus. Ook moest wetgeving worden aangepast om te voorkomen dat spaarders in de toekomst worden aangeslagen voor rente die ze nooit ontvangen hebben.  

Tevreden is fiscalist Overduin zeker nog niet. Hij ziet nog steeds grote problemen en tekortkomingen in de belastingheffing op sparen en beleggen. Daarbij staat meer op het spel dan geld alleen. Voor Overduin is het een principekwestie; daarom heeft hij niet veel aansporing nodig om op de praatstoel plaats te nemen.  

Ontspoord 
“Er gaat genoeg fout in onze inkomstenbelasting. Dat heeft vooral te maken met complexiteit. Op bepaalde onderdelen zijn de regels zo ingewikkeld geworden dat uiteindelijk niemand meer weet hoe het precies zit.  

Bij vermogensrendementsheffing zit het anders. Die is op een heel basaal niveau ontspoord. Er is willens en wetens besloten om meer dan 100 procent belasting te heffen over inkomsten. Er werd gedaan alsof je geld verdiend hebt, terwijl dat feitelijk niet zo is. Dat is zo scheef, dat kan niet.” 

Don Quichot 
“Sinds maart 2014 heb ik me vastgebeten in de box 3-problematiek. Vanaf dag één ben ik opgetrokken met de Bond voor Belastingbetalers. Lange tijd nam niemand ons serieus. We vochten tegen windmolens en verloren rechtszaak na rechtszaak. ‘Een achterstand van 7-0’, schreef De Telegraaf ooit in de bekende koeienletters. Waar ben je nu mee bezig, vroegen velen zich af.  

Het ging toen nog over de oude box 3. Dat systeem werd in 2001 ingevoerd met het idee: je kunt gemakkelijk 4 procent rendement op je spaargeld halen. Dat is in al die jaren sinds de invoering dus nog nooit mogelijk geweest. Waarom zet je dan zulke verwachtingen in de wet? En waarom verlaag je die 4 procent niet als je ziet dat de rente steeds verder daalt? Dat slaat nergens op. 

Dus wij togen naar de rechtbank met het verhaal: het klopt allemaal niet, het is niet eerlijk. Rechters waren in die jaren – tussen 2015 en 2018 – behoorlijk behoedzaam. Ze kozen een voorzichtige koers. Dan verandert er niks en verlies je zaken. 

Langzaam kregen rechters echter oog voor het feit dat belastingheffing op inkomsten uit vermogen van de rails was gelopen. En dus gingen zij opschuiven. Dan kregen we gelijk, maar verwezen ze voor een oplossing naar de wetgever, de regering en de Kamer.” 

Zeldzaam 
“Uiteindelijk heeft het tot eind 2021 geduurd voordat de Hoge Raad oordeelde dat – in eerste instantie – spaarders geen belasting hoeven te betalen over niet-gemaakt rendement. Daarvoor schoof de hoogste rechter in Nederland de wet opzij. Dat is inderdaad zeldzaam. Het had niet zo ver moeten komen natuurlijk. De regering had al eerder moeten ingrijpen, maar ze hebben zichzelf klemgezet. Ze wilden steeds stabiele inkomsten uit de vermogensrendementsheffing halen; veranderingen in het systeem mochten niet tot minder belastingopbrengst leiden. Aanpassingen moesten dus budgetneutraal zijn en ook nog uitvoerbaar zijn voor de Belastingdienst.  

Als je die randvoorwaarden hanteert, dan kun je niets anders doen dan houden wat je al hebt. Want iedere verandering is te groot en te veel. Zo hebben zij zichzelf in een hoek geduwd waarbij ze tegen beter weten in ieder jaar 4 miljard euro aan inkomsten binnenhengelden. Fiscalisten hebben enorm veel kritiek geuit op de systematiek van box 3. Het ministerie van Financiën heeft al die bezwaren in de wind geslagen, want er was toch geen rechter die ze ongelijk gaf. 

Maar er kwam een dag dat de Hoge Raad zei: nu zijn ook wij het zat. Dat heeft te maken met tijdgeest en met het feit dat er in dit langlopende dossier veel gebroken beloftes zijn. Steeds is vanuit de politiek aan de regering gevraagd: ‘Wanneer stoppen jullie met dit systeem en kijken jullie naar het werkelijke rendement dat mensen behalen?’ Dat is opgeschoven en opgeschoven en uiteindelijk heeft de Hoge Raad het schip moeten keren.” 

Onzinnig 
“Er is nu een tijdelijke wet die rechtvaardiger zou moeten zijn voor spaarders. Daar is nog van alles op aan te merken, want voor beleggers is er geen verbetering, eerder een verslechtering.  

En er deugde al veel niet van de heffing op beleggingen. De fiscus rekent met fictieve rendementen voor beleggers. De gedachte is dat je als belegger het ene jaar wat meer rendement haalt en het volgende wat minder, waardoor je op langere termijn precies genoeg betaalt. Dat mag logisch klinken, ware het niet dat we in Nederland een inkomstenbelasting kennen die per kalenderjaar wordt geheven. Je zult maar net op een ongunstig moment begonnen zijn met beleggen. Dan ziet de wereld er heel anders voor je uit. Dat is iedere keer de denkfout die je ziet. Je kunt wel met forfaits gaan werken, maar ieders individuele werkelijkheid is anders. 

Nog zo’n onzinnig argument dat lang gebruikt is tegen beleggers: ‘We heffen vermogen over een fictief rendement dat iedereen moet kunnen halen. Lukt dat niet, dan ligt het aan jou en ben je een slechte belegger.’ Nou, zo lust ik er nog wel een. Moet je je voorstellen dat je zo’n gedachte op de hele inkomstenbelasting loslaat. Als je hetzelfde hebt gestudeerd als een dikbetaalde ceo, maar jij bent beleidsmedewerker bij een gemeente. Moet je dan ook evenveel belasting betalen als die ceo?” 

Vervreemding 
“Vermogensrendementsheffing gaat over inmiddels zo'n 5 miljard euro per jaar, ongeveer 1 procent van de rijksinkomsten. Het gaat dus om serieus geld. Maar dit gaat over meer. Als jij oneerlijke belastingheffing te vuur en te zwaard blijft verdedigen, dan verlies je de aansluiting met burgers. We hebben ook in de politiek gekeken of we dit op kunnen lossen. Kamerleden blijken niet bij machte om de visie van de regering en het ministerie van Financiën te doorbreken. ‘Budgetneutraal’ opheffen blijkt politiek tot nu toe een onneembare horde.  

Ik vind het ontzettend dom en snap er weinig van. Neem de spaarders. Er zijn meer dan een miljoen mensen die alleen spaartegoed hebben. Die stemmen voor een aanzienlijk deel op CDA en VVD, bij uitstek partijen die de afgelopen jaren vast vertegenwoordigd waren in de regering. Waarom spring je dan niet voor die mensen op de bres? Dat hebben ze niet gedaan.  

Het afnemende vertrouwen van burgers is het gevolg van een wisselwerking. De overheid vertrouwt burgers niet. Neem de vooraf ingevulde aangifte. Die is reuzehandig voor veel mensen en de fiscus straalt ermee uit dat ze belastingbetalers willen ontzorgen. Dat is op zich prima, totdat de vooraf ingevulde gegevens totaal niet passen bij jouw werkelijke situatie, zoals het geval is bij veel beleggers. Je zou als burger de mogelijkheid moeten hebben om daar zelf het werkelijke rendement in te vullen, maar dat wil de fiscus niet, want ze hebben geen middelen om het ingevulde te controleren.  

Het is dus een kwestie van wantrouwen jegens belastingbetalers. Met de vooraf ingevulde aangifte wil de Belastingdienst gemak uitstralen. Maar de overheid vertrouwt haar burgers dus niet. In de aangifte mogen blijkbaar alleen maar cijfers komen die door anderen dan de burger zelf worden aangeleverd. Op deze manier zet je de burger zelf compleet buitenspel. Dat vind ik echt fout.” 

Uitstel 
“Terug naar box 3. Het is nu wachten op een uitspraak van de Hoge Raad in een nieuwe zaak die voorligt. Daarmee krijgen we hopelijk meer inzicht in de fiscale heffing voor beleggers. Die zaak ziet op eerdere jaren. Over het slechte beleggingsjaar 2022 is daadwerkelijk procederen nog niet mogelijk. Staatssecretaris van Financiën Van Rij heeft onlangs laten weten dat de Belastingdienst alleen voorlopige aanslagen over 2022 zal opleggen. Om bezwaar te maken en eventueel gelijk te halen bij de rechter is een definitieve aanslag nodig.  

Het kabinet wil zo tijd kopen. Ze hopen dat de hoogste rechter binnenkort in hun voordeel gaat oordelen, zodat de Belastingdienst geen stortvloed aan bezwaarschriften om de oren krijgt over 2022. Ik snap aan de ene kant wel dat het kabinet wil tijdrekken, maar het gaat rechtstreeks in tegen hun eigen wens om snelheid te blijven maken met het oplossen van dit dossier.  

Bovendien is dat stilleggen van de aanslagen een tijdelijke oplossing. Dit kan niet te lang duren. Uiteindelijk moeten er definitieve aanslagen komen. Ik denk dat burgers dan toch massaal bezwaar moeten gaan aantekenen, voor 2022 en de jaren daarna. Naar verwachting is de fiscus pas in 2027 gereed om te gaan belasten op werkelijk rendement. Tot die tijd kan het gapende gat tussen fictie en werkelijkheid blijven bestaan.” 

Wakker liggen 
“Dat er weer steekwagens vol bezwaarschriften bij de Belastingdienst binnengereden gaan worden, heeft het kabinet helemaal aan zichzelf te danken. Toen spaarders gecompenseerd moesten worden na het kerstarrest van de Hoge Raad, is ervoor gekozen om alleen burgers te compenseren die tijdig bezwaar hadden gemaakt. Het gaat om tienduizenden mensen die te veel betaalde spaartaks over een periode van vier jaar hebben teruggekregen. Een groep van ongeveer een miljoen mensen kreeg geen rechtsherstel terwijl bij hen in de jaren 2017 tot en met 2020 evenzeer in strijd met het eigendomsrecht belasting is geheven. Voor die mensen gaan we nu ook naar de rechter.  

Deze groep heeft nooit kunnen bevroeden dat ze bezwaar moesten maken. Achteraf is het gemakkelijk praten en wijzen op de individuele verantwoordelijkheid. De gemiddelde burger weet niet dat je binnen zes weken bezwaar moet maken na de definitieve aanslag. Als je aangifte hebt gedaan, krijg je vrij snel een voorlopige aanslag of teruggave. Daarna krijg je de definitieve aanslag, en daar staan allemaal nulletjes op. En toch moet je tegen die definitieve bezwaar maken. 

Dit zijn al zoveel denkstappen, dat kun je niet vragen van de gemiddelde burger.  

Dan kun je vinden dat die zich had moeten laten bijstaan door een adviseur. Zo raken we weer een fundament: een situatie waarin belasting betalen er is voor de niet-ingevoerden, zeg maar de dommen of onwetenden. Is dat dan waar we naartoe willen?” 

Eigendomsrecht 
“Het was niet meer dan fatsoenlijk geweest als de miljoen spaarders die te veel belasting hebben betaald zonder bezwaar te maken, ook netjes compensatie hadden gekregen. Op zo’n manier had het kabinet erkend dat ze een fout hebben gemaakt en had het de consequenties daarvan op een chique manier gedragen. Maar daar is dan weer geen geld voor, want dat zou opnieuw 4 miljard euro gaan kosten. Dat snap ik, maar het is geld dat je hebt gestolen van die burgers. Zij hebben, in strijd met het eigendomsrecht, belasting betaald. Ik zou daar als ambtenaar op het ministerie of bij de Belastingdienst heel slecht van slapen. Dat je je poot stijf wilt houden omdat je denkt formeel gelijk te hebben… dat kun je niet maken als overheid. Belangenbehartigers worden weer gedwongen alles uit de kast te trekken om gelijk te halen. En dat gaan we doen.”